نظر "آقا" درباره وضعیت شعر و نوحه آیینی/ +صوت شعرخوانی
گروه فرهنگی-
جواد حیدری از جمله شاعران مدیحه سرای اهل بیت(ع) است که تمام وقت خود را
برای سامان‌دهی و انتشار شعرهای شاعران جوان کشور که کمتر دیده می‌شود،
گذاشته است.
انتشارات
"آرام دل" که با انتشار کتاب‌های شعر در میان شاعران و مداحان کشور شناخته
شده است از جمله فعالیت‌های حیدری است که با توصیه بزرگان عرصه مداحی
همچون حاج منصور ارضی شروع به کار کرد.
ایام
شهادت سالار شهیدان (ع) بهانه‌ای شد تا گفتگویی با این شاعر و مداح اهل
بیت(ع) انجام دهیم که بیشتر حول محور فعالیت‌های انتشارات "آرام دل" بود.
آفت‌های مداحی و اخلاق شاعری و مدیحه‌سرایی اهل بیت(ع) نیز جمله نکاتی بود
که در این گفت‌وگو به آن اشاره شد:
شعرهای دست‌اول شعرای اهل بیت (ع) را منتشر کردیم
با توجه به فعالیت‌های گسترده‌ای
که شما در زمینه شعر و مداحی دارید مشکلی که امروز در بعضی از هیات‌های
مذهبی با آن مواجهیم شعرهایی ضعیفی است که خوانده می‌شود، و بعضا مایه وهن
آل الله (ع) است. به نظر می‌رسد یکی از دلایل خواندن شعرهای ضعیف این است
که شعر خوب به دست مداحان نمی‌رسد.
ببینید، ما انتشارات «آرام دل» را که
راه‌اندازی کردیم، نیت‌مان همین بود. ما طی سال و در هر مناسبتی کتاب منتشر
می‌کنیم، فقط محرم و صفر و فاطمیه نیست. شما ربیع‌الاول هم از ما مجموعه
شعر می‌بینید. کاری که ما کردیم، این بود که اشعار چاپ نشده شعرا را
می‌زنیم.
آفتی که در بحث کتاب شعر هست، این است که
گلچین می‌زنند. گلچین‌های اول خوب است، گلچین‌های بعدی می‌شود گلچینی از
این گلچین‌ها. یعنی می‌بینی یک شاعر، پنج تا شعر خوب دارد و این در 20، 30
کتاب تکرار می‌شود. الحمدلله به مدد اهل بیت(ع) و یاری خود شعرا، این حلقه
را شکستیم و می‌شود ادعا کرد که هیچ‌جا از شعرای اهل‌بیت، اینقدر شعر دست
اول چاپ نکرده است.
بعضا شنیده می‌شود که هر مداح
مشهوری برای خودش شاعر دارد و تنها شعرهای او را می‌خواند، یعنی خود را
ملزم می‌داند که شعرهای او را بخواند حالا هر شعری که باشد، ضعیف یا قوی...
به نکته مهمی اشاره شد، این موضوع به آفتی
در میان مداح‌ها تبدیل شده است، که خیلی هم بد است، اینکه هر مداحی تصور
کند باید شاعر مخصوص به خود را داشته باشد خوب نیست. حاج‌منصورآقا می‌گفت:
«ما شاعر اهل‌بیت(ع) داریم، شاعر حاج‌منصور و حاج‌سعید که نداریم»، برای
همین وقتی می‌بینند با یک نوجوان و جوانی که قریحه‌ای دارد و شعری میگوید
با همان مشهور میشوند. البته این موضوع فراگیر نیست و در بعضی‌ها هست،
ولی این بعضی‌ها تریبون و پخش سی.دی گسترده دارند. البته آنها هم بعضا
مراجعه به کتب خوب دارند.
ما طی سال‌هایی که شاعری و ذاکری
کرده‌ایم، خیلی وقت‌ها شده یک کتاب را فقط برای یک شعر خوبی که داشته
خریدیم. الان با این وبلاگ‌هایی که هست، شعر خوب را خیلی راحت می‌توانند
پیدا کنند کافی است که یک جستجو کنند.
شاعران شهرستان را شناسایی کردیم
شاعران شهرستان چه سهمی از فعالیت‌های شما دارند؟
لطفی که خدا در بحث «آرام دل» به ما کرد،
این بود که شعرای اهل‌بیت(ع) شهرستانی را که شاید اشعارشان کمتر به دست
کسی می‌رسید، شناسایی کردیم که لطف امام‌حسین(ع) بود.
بعضی از این شاعران را معرفی کنید.
مثلاً آقای "ایوب پرندآور" از جهرم است
کتابی دارد به اسم «رباعی‌های کبود، دوبیتی‌های نیلی». رباعی‌های ایشان را
دیده بودیم و دنبالش می‌گشتیم و سر از جهرم درآوردیم و دیدیم از بچه
بسیجی‌ها و جبهه‌ای‌هاست که یک حلقه شعر اهل‌بیتی در جهرم فارس دارند. کتاب
ایشان را چاپ کردیم، بیش از 500 دوبیتی و رباعی فقط در موضوع مرتبط با
حضرت‌زهرا(س) گفته که اگر نگوییم بی‌نظیر، حقیقتاً کم‌نظیر است. ایشان در
رباعی سرآمد است و کسی مثل ایشان را نداریم.
«بر
حرمت عصمتش مرا می‌بخشند/ بر چادر عفتش مرا می‌بخشند/ آنان که مرا شراب
شعرش دادند/ یک روز مرا به عترتش می‌بخشند» یا «عشق از طربی لم‌‌یزلی
میگوید/ از جلوة عشقی ازلی میگوید/ قلبی که گره به مهر مولا خورده/ با هر
ضربان علی‌علی میگوید».
البته اینطور نیست که فقط دو بیتی و رباعی
بگوید، اما در این زمینه قَدَرتر است، گرچه در غزل و قالب‌های دیگر هم شعر
میگوید، بعضی وقت‌ها در بعضی از رباعی‌هایش کار یک غزل را کرده است.
«من قصه تازیانه‌ات را چه کنم؟/ این آتش و دود خانه‌ات را چه کنم؟/ نیلوفر نیلی من ای یاس سپید/ خط‌های کبود شانه‌ات را چه کنم؟»
همین‌طور دوستان ایشان که اسامی آنها الان در ذهنم نیست و یک حلقه شعر دارند.
اگر شما به "غزل- مرثیه" امسال ما که همان «بوریای شعر» است، نگاه کنید، اکثراً متعلق به ایشان است.
بچه‌های کرج هم حلقه خوبی دارند که گرچه
قدمت دور هم جمع شدنشان زیاد نیست، ولی شعرای اهل‌بیتی خوبی هستند. بچه‌های
ساوه، آقای ذاکری که کتاب «نه سال عاشقی» برای حضرت اباالفضل(ع) دارد.
«ماه از بس که سراپای تو بوسیدن داشت/ تیر
با تیر سر بوسه رقابت می‌کردیم». یک "غزل مصیبت"دارد که خیلی قشنگ است و
خیلی‌های دیگر. حتی از دزفول، آقای رَمی، آقای بشیری‌نیا، از شوش دانیال
آقای حیدری آل‌کثیر.
شعرای ترک هم دارید؟
ما هنوز نتوانسته‌ایم وارد قسمت
آذری‌زبان‌ها شویم، چون یک مقدار حیطه تخصصی است و ما هم با این زبان
آشنایی نداریم اما با آقای کلامی و دوستان دیگر رابطه داریم. اگر به
کتاب‌ها و وبلاگ‌های آنان مراجعه کنید، اشعار خیلی خوبی پیدا می‌کنید.
یکی دیگر از آفات، آفت شعر نو خواندن است،
نه شعر نو به معنی شعر نیمایی. یعنی شعری که کسی نخوانده باشد و من برای
اولین بار بخوانم. یک وقت حاج‌منصورآقا این کار را می‌کند، حاج‌منصور است.
به قول خودش می‌گفت: «صبح آرام شعر می‌گفت، شب یا فردای آن 69 بیت شعر را
از حفظ می‌خواندم». ایشان کارهایش را کرده و به قول معروف گندم‌هایش را
آسیاب کرده، حالا دارد شعر از رو می‌خواند، نو به نو می‌خواند. ما خودمان
همین کتاب‌هایی را که چاپ کرده‌ایم، می‌خوانیم. بعضی وقت‌ها هم کتاب‌های
سال‌های قبل را می‌خوانیم. کتاب خوب دارد زیاد می‌شود، شاعر خوب هم دارد
زیاد می‌شود. اما چیزی که ما باید به آن بپردازیم و دیگر منبع ندارد و با
ملازمت، ممارست و نشست و برخاست درست می‌شود، اخلاق شاعری اهل‌بیت(ع) است.
برای به دست آوردن این کتاب‌ها باید به کجا مراجعه کنند؟
همان انتشارات «آرام دل» که همه
می‌دانند. میدان انقلاب خیابان شهدای ژاندارمری، البته قبلا مهستان بودیم
اما فضای آنجا عوض شد، به مجل جدید آمدیم.
سایت هم دارید؟
متأسفانه نه، ایرادی که به ما وارد است،
همین سایت است، یعنی اگر سایت بزنیم، لااقل از این طریق به دست کسانی که
کتاب‌های ما به دستشان نمی‌رسد، می‌رسد.
تیمی که الان با آنها کار می‌کنیم مشتمل بر 100 شاعر است
شما الان چند شاعر شناسایی و معرفی کرده‌اید؟
ببنید، تیمی که الان با انتشارات «آرام دل» کار می‌کند، چیزی حدود بیش از 100 تا شاعر هستند که بعضی از آنها 
برای
بعضی از مناسبت‌ها شعر ندارند. شاید بتوانم بگویم بیشتر کسانی که در جلسه
شعرای آئینی خدمت مقام معظم رهبری رسیدند، به‌واسطه این انتشارات شناخته
شده‌اند، مخصوصاً از شهرستان‌ها. بوده‌اند دوستانی که ما آنها را
نمی‌شناختیم، اما شعرهای خوبی داشته‌اند، با این همه واقعاً اول راه هستیم.
ان‌شاءالله اگر مراکز فرهنگی و سیستم‌های دولتی که آقا گفتند کمک بدهند،
می‌شود سازماندهی خوبی برای شعرای اهل‌بیت(ع) انجام داد.
بودجه‌های دولتی برای کمک به اینگونه تشکل‌ها چگونه است؟
متأسفانه بودجه‌ای که الان چه در وزارت
ارشاد و چه در حوزه هنری به شعر اختصاص داده شده است، به نظر نمی‌رسد که در
این قسمت خوب خرج شده باشد. یک حکایتی هست که راست هم هست این است که
شاعری مریض شده بود، هر دکتری آوردند خوب نشد. یک دکتر حاذق آوردند. پرسید:
«چه کاره‌ای؟» جواب داد: «شاعرم». پرسید: «تازگی شعر گفته‌ای؟» جواب داد:
«بله». گفت: «بخوان ببینم». شعر را که خواند آهی کشید و انگار همه دردش از
بین رفت. دکتر گفت: «حالا خوب شدی؟» گفت: «آره». دکتر گفت: «خداحافظ!» شاعر
اگر شعرش عرضه نشود، حالا این عرضه یا به این صورت است که مداحی آن را
بخواند و یا شعرش به‌طور مستقل یا در کنار شعرای دیگر چاپ شود، پیشرفتی که
باید، پیدا نمی‌کند و حالت کسالت در شاعری به او دست بدهد.
این چیزی که قدیم‌ها رسم بود که بگذار
وقتی پیر شدی دیوان اشعارت را چاپ کن، با نظر آقا نمی‌خواند، آقای زمانی
می‌گفت آقا به جوان‌ها توصیه می‌کنند که شعرهایتان را چاپ کنید.
تاکید رهبر معظم انقلاب بر نوحه
در مورد دیدار با آقا هم بفرمایید.
دیدار با آقا، زحمت آشیخ جواد زمانی بود.
قبل از این جلسه هم ایشان خیلی زحمت کشید و مراحلی را طی کردیم تا رسید به
اینکه یک جلسه خدمت آقا برویم. آن جلساتی که آقا با گروههای مختلف
می‌گذارند. آقای آشیخ رضا جعفری، آقای لطفی، آقای عرب‌خالقی، آقای برقعی،
آقای شرافت، آقای لطیفیان و... بودند. در آن جلسه وقتی آقای زمانی توضیح
داد که شعرای کشور هستند که برای هیئات شعر می‌گویند، آقا گفتند خیلی خوب
است و قرار شد جلسه‌ای در خدمت آقا باشیم. در آن جلسه آقا نکته قشنگی
گفتند که فقط شعر نیست که وضع خوبی ندارد، الان نوحه هم وضع بسامانی ندارد.
آقا روی نوحه‌ها خیلی تکیه کردند.
ما شعرای قَدَری داشته‌ایم مثل حاج‌مهدی
خرازی «رحمة‌الله‌علیه» یا حاج‌مهدی تعجبی مشهور به آواره همدانی یا حاج
جعفر رسول‌زاده متخلص به آشفته. اینها با اینکه شاعرند، اما عمرشان را برای
نوحه گذاشتند و می‌گویند نوحه از شعر مهم‌تر است. آقا در صحبت‌هایشان خیلی
روی نوحه تکیه می‌کردند. خیلی از خواننده‌ها شعر خوب انتخاب کرده‌اند و
جلوی آقا خوانده‌اند اما آقا گفته‌اند نوحه‌ات خیلی خوب بود. آقا روی سبک
نوحه و مضامین نظر دادند و می‌گویند باید پیام داشته باشد. شعر را تو
می‌خوانی و مردم گوش می‌دهند، ولی نوحه را که می‌خوانی، مردم می‌شنوند و
جواب می‌دهند و این نوحه‌ها بیشتر در ذهنشان می‌ماند. بعد از دستوری که
آقا دادند، سه سالی طول کشید که ما خدمت آقا رسیدیم. جلسه خیلی خوبی بود،
گرچه نیت و درخواستمان از آقا این بود که فقط ایشان برای ما صحبت کنند و
مبانی مرثیه و اشعار آئینی را بگویند که به شعرخوانی هم رسید اگرچه آقا
مختصری صحبت کردند، ولی در مجموع آنچه که باید گفته شود فرمودند و خیلی با
سعه‌صدر آن جلسه را تحمل کردند، چون شعرخوانی خیلی طول کشید. ایشان خیلی با
صبر و حوصله و متانت گوش دادند و تشویق‌هایشان هم حرکت نویی را در شعرا
ایجاد کرد.
مرحوم آرام مصداق شاعر سوخته اهل بیت(ع) بود
شما در سخنان خود به اخلاق شاعری
اشاره کردید در این موضوع طبیعتا شاعران دنبال الگو هستند مصداق مشخصی که
بتواند الگوی شاعران شود، کیست؟
مرحوم حاج‌آقای آرام؛ شاید زمانی که پیش
او می‌رفتی، «ط» را «ت» می‌نوشت اما واقعا بچه‌ها باید حاج‌آقا آرام را
می‌دیدند و اخلاق شاعری که همان اخلاق نوکری اهل‌بیت(ع)، آن هم با امتیاز
بالا، یعنی مخلصِ مخلصِ مخلص، سوختة سوختة سوخته، می‌دیدند.
وقتی کتاب «کشته اشک» حاج‌آقای آرام را
چاپ کرده بودیم، به یکی از علما نشان دادیم که هم محدث بود، هم ادیب، هم
فیلسوف و هم حکیم، اصلاً هرچه بگویم دارد، اسم نمی‌برم. تا کتاب را جلویش
گذاشتم، گفت: «این سوخته اینها را گفته». این شعر معروف ایشان که « ندیده
عاشقت شدم نمی‌دونم چه میشه/ هرچی می‌گه حسین حسین دلم که سیر نمی‌شه» یک
ترکیب مربع زبان ساده است. حاج آقا می‌گفت: «وقتی این را می‌گفتم جیغ
می‌زدم، گریه می‌کردم و یک هفته مریض شدم»، یعنی می‌سوخت و می‌گفت.
اخلاق شاعری مهم است و نباید با چیزهای
دیگر اشتباه شود. امثال من ضعف داریم. نباید یادمان برود که اخلاق شاعری
همان اخلاق نوکری امام‌حسین(ع) است. هیچ فرقی ندارد. ما نوکر نوکرهای
امام‌حسین(ع) هستیم.
شعرا باید در قسمت‌هایی که می‌خواهند شعر
بگویند، مطالعه کنند. ما اگر مثلاً ندانیم امام‌باقر(ع) را چگونه به شهادت
رساندند و مادر ایشان چه کسی بوده؟ چگونه به دنیا آمده و فضایل و مناقبش
چیست، نمی‌توانیم شعر خوب بگوییم. این همان ماده خامی است که آقا اشاره
داشت. ایشان بهترین منبع برای فضایل گفتن را زیارت جامعه کبیره معرفی
کردند. یکی از نکاتی که در جلسات شعرا و خواننده‌ها بر آن تأکید می‌کنیم و
می‌گوییم اگر کسی این کتاب را 20 بار هم بخواند، دفعه بیست و یکم هم مطلب
جدید گیرش می‌آید، مثلا مفاتیح‌الجنان شیخ‌عباس قمی است. می‌گوییم مفاتیح
را به عنوان کتاب مطالعه کنید. نه اینکه فقط مراجعه کنید برای ادعیه آن
مثلاً دعای توسل یا دعای کمیل یا هر چیز دیگرش؛ پر از مطلب است. ما زیارت
جامعه ائمة‌المؤمنین(ع) را داریم که پر از روضه مستقیم و غیرمستقیم است.
این چیزها کمبود شعرای ماست. ذوق و قریحه
را خدا داده. به قول آقا باید شکرگزار این ذوق و قریحه خداداد باشیم و
کفران نعمت نکنیم. کفرانش این است که آن را خوب پرورش ندهیم و بارور نکنیم و
از آن خوب استفاده نکنیم و به همان شیوه ابتدایی که آن را بدهم یک مداح
بخواند، کفایت کنم و دیگر جلوتر نروم و مطالعاتم را بیشتر نکنم و پیش
نبرم.
شعرخوانی جواد حیدری
وقتی خدا به خلقت تو افتخار کرد
ما را برای نوکریت اختیار کرد
کشتی هیچ‌کس به دل ما محل نداد
اما حسین آمد و ما را سوار کرد
تا داغ تو جگر بخراشد به سینه‌ها
برق نگاه تو دل ما را شکار کرد
گر روضه‌ات نبود که ما دین نداشتیم
دین را برای ما غم تو استوار کرد
جانم فدای آنکه تمامی عمر خویش
بر درگه تو خدمت بی‌انتظار کرد
هرگز ز یاد حضرت زهرا نمی‌رود
یک لحظة کسی که برای تو کار کرد
دنیا و آخرت همه مدیون زینبیم
ما را صدای ناله او بی‌قرار کرد
گیرم که گریه‌ها شده مرهم به زخم تو
باید به داغ ساقی لشکر چه کار کرد؟
